SOKOROWGA

Cudurka Sonkorowga (diabetes)
Cudurka sonkorowga ayay dad
badan oo
dunida guudkeeda ku nooli ka
sheeganayaan, waayadan
danbena tirada soomaalida sonkorta qabta ayaa
sii
kordheysa sanadba sanadka ka
danbeya. Fikrada ay dad badani
ka heystaan waxa
uu yahay cudurka sonkorowga ayaad moodaa in ay wax badani ka
qaldan
yihiin, hadaba qoraalkeygan
ayaan
doonayaa in aan wax kaga iraahdo waxa
uu yahay cudurka sonkorowgu, waxa keena, inta qeybood oo uu u qeybsamo,Calaamdaha uu caanka
ku
yahay iyo waxyaabo kale oo badan,
waxaana isku dayi doonaa in aan
usoo bandhigo si fudud oo qof waliba u
fahmi
karo. Cudurka sonkorowga ayaa ka
dhasha
khalal ku yimaada qaabka uu
jirku u burburiyo ama u sameysto
nafaqooyinka
uu u baahan yahay ( Metabolic disorder)
taas oo ugu danbeyntii sababta in
xadiga
sonkorta ee dhiiga la socdaa kor u kaco (hyperglycemia) ama hoos u
dhaco (hypoglycemia) kor u kacaas ama
hoos u
dhacaas oo ku xiran hadba nooca
khalalka ah ee jirka ku
dhaca, waxaana uga hadli doonaa si faahfaahsan.
Sonkorta ayaa ah isha ugu
wanaagsan ee
uu jirka aadanuhu tamarta ka
sameysto,
waxaa jira noocyo fara badan oo sonkor ah balse mida ugu badan oo uu
jirku
isticmaalaa waa mida loo yaqaan
kuluukoos (glucose), xubnaha
isticmaala sonkorta ugu badan
ayaa waxa ka mid ah 1) Maskaxda 2) Murugyada 3)
Habdhiska
lafaha (skeleton system) iyo
xubna kale
oo muhiim ah, xadiga caadiga ah
ee sonkor ah oo dhiiga qofka caafimaadka
qaba la socda ayaa ah 80 ilaa 110
milligram oo sonkor ah 100-kii
mililitir oo
dhiig ahba (80-110mg/dl). Maalin walba
waxaan isticmaalnaa xadi sonkor ah oo badan, hadaba
suaasha
meesha taal ayaa ah xagee ayay
aaday
sonkortii badneyd ee aan isticmaalnay?
maxaase maamula in aysan sonkorta
qofka aan cudurka sonkorowga
qabani xadigeedii caadiga ahaa
aysan ka badan ?. waxaynu wada
ognahay
in falgal kasta iyo shaqo kasta oo jirka
aadanaha
ka dhaca uu RABI ugu talagalay
qaab loo maamulo, hadaba isticmaalka,
keydinta,
iyo sameysiga sonkorta ee jirka waxaa maamula laba hormoon oo
laga soo
daayo unugyada ganaca (pancreas cells)
kuwaas oo kala ah 1) Insulin oo
laga soo
daayo unugyada ganaca ee loo yaqaan
Beta cells. 2) Kuluukagon (glucagon) oo
isna laga soo daayo Unugyada loo
yaqaan Alpha cells ee Ganaca.
Shaqooyinka ay qabtaan labadan
hormoon ayaa ah kuwa liddi isku ah waayo hormoonka insulin waxa
uu hoos u
dhigaa xadiga sonkorta ee dhiiga
la
socota marka ay dhaafto
xadigeedii caadiga ahaa, su’aasha is weydiinta mudan ayaa ah sidee
buu hormoonkani
hoos u dhigaa xadiga sonkorta ee
dhiiga?
Mar alaale iyo markii ay sonkorta dhiigu
(blood glucose level) dhaafto xadigii
caadiga ahaa ayaa waxaa la
carriyaa
unugyada ganaca ee loo yaqaan Beta
cells in ay soo daayaan
hormoonka insulin kaas oo durbadiiba qabta ama
fududeya
shaqooyinkan soo socda. 1)- In ay
unugyo badan (cells), nudayaal (tissues),
xubna
badan (organs) oo jirka ka mid ahi
sonkorta ka nuugaan dhiiga . 2)-
In sonkor badan (glucose) si deg- deg ah
loogu bedelo tamar geydsan
(glycogen),
taas oo uu jirku dib u isticmaalo xiliyada
gaajada amaba xiliyada ay sonkorta
dhiigu ay hoos u kacdo. 3- In hoos
loo
dhigo burburinta
Kaarboonhaydarayada (cuntooyinka sonkorta leh sida
Macmacaanada,Bariiska, Baastada
iyo
IWM) si aan sonkor badan oo kale
jirka
loogu soo darin. Intaas oo shaqo ah marka uu hormoonka insuliinku
qabto
ayaa waxaa dhacda in sonkortii
dhiiga la socotay ay ku soo
noqoto xadigeedii
caadiga ahaa, unugyada ganacuna hakiyaan soodeyntii hormoonka
Insuliinka. Hadaba khalal ku
yimaada soo deynta
hormoonka insuliinka amaba
carqaladeyn ku timaada hanaanka
shaqadiisa ayaa
waxay sababtaa sonkorta dhiiga
oo kor u
kacda (hyperglycemia) ama hoos
u dhacda (Hypoglycemia) taas oo
inta badan aasaas u ah waxa loo yaqaan
cudurka sonkorowga (Diabetes
mellitus). Mar hadii ay shaqada
insuliinku sidaa tahay waa maxay
shaqada
hormoonka kuluukagon (glucugon)? Xiliga uu
qofku
gaajeysan yahay amaba uusan
qaadan wax cunto ah oo sonkor leh ayaa
waxaa
hoos u dhaca sonkorta dhiiga, marka si sonkorta loogu soo
celiyo xadigeedii
caadiga ahaa ayaa waxaa la cariyaa
unugyada ganaca ee loo yaqaan
Alpha
cells kuwaas oo bilaaba in ay soo daayaan
hormoonka kuulukagon, islamarkiiba
hormoonkani waxa uu qabtaa
howlahan. 1)- sonkortii
keydsaneyd (glycogen) ee
jirka ayuu u bedelaa sonkorta loo yaqaan kuluukoos (glucose) taas oo
keenta in
sonkortii dhiiga la socotay kor u
kacdo
ilaa ay ka gaadho xadigii caadiga
ahaa. 2)- Waxa uu cariyaa in Duxda (lipids) iyo borotiinkii (proteins)
loo bedelo sonkor
(glucose) taasina waxa ay
dhacdaa xiliga
macaluusha ama gaajada siyaadada ah
waqtigaas oo sonkortii keydsaneyd ee
jirka loo isticmaalay tamar ahaan,
u
bedelida duxda iyo borotiinka loo
bedelaa sonkor (Glucose) waxa ay
kor u qaadaa sonkortii dhiiga ee hoos u
dhacday. Mar
hadii ay sonkortii dhiigu (blood
Glucose level) ay ku soo noqoto
xadigeedii
caadiga ahaa unugyada Alpha cells ee
ganacu waxay ay hakiyaan soo
deyntii hormoonka kuulukogon
(glucugon). Intaas hadii aan ku dhaafno
qaabka loo
xakameyosonkorta jirka qofka caafimaad
qaba, aan u soo noqono maxaa
keena in
sonkorta qofka cudurka sonkorta qabaa
ay inta badan ka sareyso
xadigeedii caadiga ahaa ee loo baahnaa in
uu dhiiga la socdo. Maxaa sababa
cudurka sonkorowga (diabetes mellitus).
Sidii aan hore
u soo sheegnay sonkorta
jirka ayaa waxaa xakameya oo ku ilaaliya
inaysan dhaafin ama hoos uga
dhicin xadigeedii caadiga ahaa
hormoonada
kala ah Insuliin iyo kulukogon
(glucogon), hadaba khalal ku yimaada
sameynta, soodeynta, iyo hanaanka
shaqada ee
hormoonadan ayaa aasaasi u ah
cudurka
sonkorowga, khalaalkaasi waxa uu ahaan
karaa. 1. howl gab ku yimaada unugyada
ganaca
ee loo yaqaan beta cells kuwaas
oo soo
daaya hormoonka insuliinka, howl
gabkaas oo sababa in aan wax insulin ah
aan la soo deyn ka dibna sonkortii
jirka
ay kor u kacdo maadama uusan
jirin hormoonkii xakameyn lahaa, sonkorowga noocan oo kale ah ayaa
waxaa
loo yaqaan
Nooca kowaad ee cudurka
sonkorowga
( Type I diabetes) 2.
unugyada jirka ee u qeybsan
in ay qaabilaan (receptor cells)
hormoonka insuliinka oo
howshoodii
qaabilitaanku hoos u dhacdo, sababana
carqaladeyn ku timaado howshii
hormoonka insuliinka , taas oo keenta
xadigii sonkorta dhiiga oo
kor u kacda ,
sonkorowga noocan oo kale ah ayaa
waxaa loo yaqaan Nooca labaad
ee cudurka sonkorowga (Type II
diabetes),
sonkorowga noocan oo kale ah
ayaa inta badan ka sahlan midkii aan hore u
soo sheegnay inta badana ku dhaca
dadka
da’doodu ka weyn tahay Afartan
jir iyo
dadka aadka u buurbuuran (Obesity)
ogow in cudurka sonkorowgu uu
ka mid yahay cudarada la is
dhaxal siiyo
oo lagu qaado hidaha. Calaamadaha uu
caanka ku yahay cudurka sonkorowgu.
Calaamadaha in badan lagu arko
bukaha
sonkorowga qaba ayaa waxaa ka
mid ah. · Kaadi macaan (glucosuria) ·
Kaadi badan oo xadhaaf, qofka oo labadii
saacba mar
kaadsha (Polyuria) · Haraad fara
badan (Polydipsia) · Gaajo fara badan
(ployphagia) · Miisaanka qofka oo
hoos u dhaca ( weight loss) · Hamiga
galmada ee
raga oo hoos u dhaca (impotence) · Daal
(fatigue) · Qaleyl ama cuncun jirka
ah
( dry or itchy skin) · Aragtida oo shucaac
ama ciiro gasho (blurry vision) · Afka oo
qalala (dry mounth).
Marka walaal waxaan u heynaa
noocyada sokorowga daaweeyn la hubo
waxtar keeda inshaa allaah.