Schizophrenia waa jirro iyo cudur aad u
daran oo qofka ku keenta dheeli tirnaan
la’aan sida qofka uu u fakaro, sida qofka
dareen kiisa ama falal kiisa in ay ula
muuq daan si ka duwan sida caadiga ah.
Cudur kaan ayaa Qofka ku keenaya in uu kala kulmo dhibaato kala saaridda
dhabta iyo khiyaaliga.
Calaamada cudurkaan waxaa ka mid ah.
1: qofka oo maqla ama arka waxaan jirin.
2: qofka oo si joogta ah ugu maleeya in la
fiirsanayo ama la daba socdo, dabeecada hiisa horena dhamaan is bedelaan
isagoona qofka muujiya dabeecado aan
caadi ahayn.
Schizophrenia ma aha qof dhawr qof
isugu jira (multiple personality) sida dad
badan u haystaan sida aad ku aragto sawirka kore Sidoo kale ma aha
sida dad badan u haystaan oo ah inuu
qofka cudurkan qaba yahay qof gacan
qaad badan (violent) sida telefishinada
iyo aflaanta lagu muujiyo, runtii aad buu
ugu yar yahay arrinkaasi dadka jiradan qaba balse qofka qaba cudurkaan ayaa
maleeya iska dhaadhiciya ama isku arka
in uu isugu jiro dhowr qof. Cilmi-baara
yaasha cudurkan, waxay leeyihiin sida
cudurka kansarku uu u leeyahay qaybo
kala duwan ayaa jirada Schizophrenia u leedahay qaybo kala duwan, mana aha
hal jiro oo qura. Badanaa jiradani waxay
bilaabataa xilliyada uu qofku qaan
gaarayo, cilmi baaris ayaa tilmaantay in
ay dhaxaltooyo noqon karto qaadida
cudurkaan. Tusaale ahaan ilmaha waalid kiisa mid ka mid ah uu qabo jiradan,
waxay u badan tahay inuu 10%
cudurkaan qaado marka loo barbar dhigo
ilmo aysan labadiisa waalid midna qabin
jiradaan 1% oo kaliya la filayo inuu qaadi
karo cudurkaan. cilmi baaris cusub ayaa muujisay inay
jirada tahay dheelitir la’aan dhinaca qaab
dhismeedka maskaxda iyo unugyada
(biochemical) dhaq dhaqaaqa kiimikada.
Cilmi baara yaasha ayaa isku raacsan bii
’ada ama degaan ku inuu saamayn ku leeyahay qaadida cudurkaan.
Waxyaabaha cudurkaan lagu garanayo
waxaa ka mid ah:
1: delusion oo ah khiyaali aan sal lahayn
oo qofku rumeeyo.
2: hallucination oo ah maqlid ama arag wax aanan jirin, ama dareemid wax
aanan jirin sida gubasho, hab fakir aan
fiicneyn.
3: Waxaa iyana ka mid astaamaha
lagu garto qofka oo dadka ka dhexbaxa,
dadka qaarna ku sanifa, bilaa sabab fal ku kicid iyo xamaasad aan sabab cad
lahayn.
4. Waxaa kale oo lagu gartaa in astaama
hani ka muuqdaan qofka qaba cudurkaan
ugu yaraan laba asbuuc, iyadoona dadka
qaarkii ee cudurkaan ku dhaca na calaamadaha ka soo muuq daan muddo
lix bilood gudahooda.
Wax yaabaha ay wadaagaan dad badan
oo qaba cudurkaan waxaa ka mid ah:
1: Dhalanteed (wax la rumeysan yahay oo
dhabtii aan jirin) 2: Isku-sawirid (hallucinations) (dareenka
waxa dhacaya oo aan dhabtii jirin)
3: Fikrad aan habeysneyn oo ku saleysan
dhalanteed iyo isku-sawirid wax aan jirin.
4: Dhaqan aan caadi ahayn oo ka imanaya
sedexda xaaladood ee aan kor ku soo xusnay.
schizophrenia waxay badanaa ku
bilaaban taa si deg deg ah oo daran.
schizophrenia da daran, waxa ay noqon
kartaa cudur mudo dheer jira.
Tiro ku dhaw 90% dadka uu ku dhacay cudurkaan markii ugu horeysay ayaa ka
bogsoon doona marka laga daaweeyo
Laba qodob oo muhiim ah:
1: dad badan ayaa schizophrenia ku
khalda ruuxa “laba shakhsiyadood” leh
(split personality) ama “shakhsiyaad badani” ku jiraan. Hase yeeshee
schizophrenia waxaa loola jeedaa marka
ay jiraan faraq u dhexeeya fikirka iyo
dareenka, ee kuma saabsana shakhsi
yadda qofka.
2: Dadka qaba schizophrenia waa dhif in ay halis iyo qatar ku noqdaan dad ka kale
dadka cudurka qaba intooda badani waa
dad jilicsan oo iyagu isku kooban oo ay u
badan tahay in ay naftooda wax
yeeleeyaan halka ay dadka kale wax
yeelo u geysan lahaayeen. Dad badan ayaa sidoo kale u maleeya
schizophrenia in uu ka dhasho nooc
kamida nooc yada sixirka kaa soo qofka
ku keena astaamo iyo calaamado la mida
calaamadaha lagu arko qofka qaba
cudurkaan balse cudurkaan waa cudur jira mana keeno sixir iyo wax lamida waa
cudur ku dhaca maskaxda inshaa allaah
na waxaa noo soo socda asbaabaha
keena cudurkaan iyo macluumaad badan
oo ku saabsan inshaa allaah.
WAA SOCOTAA.